Cuộc đấu trí giữa người và máy: Ai sẽ thắng?

Frans Morsch và Vladimir Kramnik.

Trận so tài cờ vua của thế kỷ đang dần đến hồi kết và con người hiện vẫn dẫn đầu. Nếu Kramnik đánh bại Deep Fritz trong cuộc chiến “Những bộ não ở Bahrain”, đó sẽ là một sự trả thù ngọt ngào cho thất bại của Garry Kasparov trước Deep Blue 5 năm trước đây. Nhưng đừng vội coi thường Fritz.

Về một khía cạnh sâu xa nào đó, đối thủ của Kramnik không nặng ký bằng Deep Blue – chiếc máy tính đầu tiên đánh bại nhà vô địch cờ vua thế giới trong một loạt trận cờ mang đậm chất chuyên nghiệp. Thậm chí một số người còn tin rằng Deep Blue có thể vượt trội Deep Fritz nếu không bị hỏng sau trận đấu với Kasparov. Deep Fritz đã giành được quyền thách đấu Kramnik sau khi đánh bại các đối thủ máy tính khác trong một cuộc tranh tài diễn ra vào tháng 4/2001.

Có nhiều lý do cho nhận định trên: IBM tạo ra Deep Blue phục vụ riêng cuộc thách đấu năm 1997, trong đó có 200 chip được thiết kế đặc biệt để chơi cờ, 32 bộ vi xử lý với khoảng 20 lập trình viên. Ngược lại, Deep Fritz là một phiên bản cải tiến của chương trình chơi cờ do Công ty Chessbase ở Đức phát triển, sử dụng 8 chip Pentium. Deep Blue có thể phân tích 200 triệu nước/giây trong khi Deep Fritz chỉ dừng lại ở con số 3,5 triệu nước/giây. Deep Blue chạy trên một phần cứng máy tính nặng 1,4 tấn, còn phần mềm Deep Fritz được lưu trữ trong một CD và chạy trên bất cứ máy tính xách tay hiện đại nào. Sản phẩm của Chessbase hoạt động tập trung vào các thuật toán hơn là sức mạnh tính toán tổng lực như sản phẩm của IBM.

“Câu hỏi là liệu Fritz có khả năng đánh giá vị trí các quân cờ tốt hơn Deep Blue?”, Giáo sư khoa học máy tính Monty Newborn, tác giả một cuốn sách về Deep Blue, nhận định. “Vấn đề then chốt là dù Fritz có thể thông minh hơn trong việc đánh giá vị trí các quân cờ, nhưng Deep Blue có thể xử lý nhiều vị trí hơn cùng lúc và điều này không cho phép Fritz cạnh tranh ở mức độ đó”.

Tuy vậy, việc thắng hay bại không thể không tính đến con người. Sau thất bại, Kasparov phàn nàn rằng anh không quen thuộc với phong cách chơi của Deep Blue và các nhà lập trình liên tục cải tiến phần mềm sau mỗi trận đấu. Còn Kramnik đã kiên quyết không chịu để mình thiệt thòi bằng cách đòi thử nghiệm Deep Fritz trước cuộc thi. Đồng thời, phần mềm này cũng không được thay đổi trong quá trình thi đấu, tuy nhiên các nhà lập trình có thể điều chỉnh một chút để những bước khởi đầu của Fritz luôn được đổi mới.

Có thể yếu tố mang tính quyết định nhất là con người đã học được một điều gì đó trong 5 năm sau khi họ bị Deep Blue quật ngã, Matthias Wüllenweber, Giám đốc điều hành Chessbase, phát biểu, “Chúng tôi nhận thấy rằng Kramnik đã chuẩn bị vô cùng kỹ lưỡng trước cuộc thi. Rõ ràng anh đã làm việc với chương trình một cách kỹ càng để hiểu được những điểm yếu của chiếc máy”.

Thông thường, máy tính chơi cờ có thế mạnh trong việc phân tích hàng triệu nhánh cây nước đi của một quyết định. Nhưng chúng lại không tinh tường trong việc nhận ra chiến thuật và mô hình tổng thể, giống như việc chỉ chú ý đến từng cây mà quên mất cả khu rừng. Do vậy, con người đôi khi có thể đảo lộn trật tự đã được lập trình sẵn.

“Kramnik từ đầu đến giờ đã đạt được điều này bằng cách xác lập hướng đi của trận đấu ngay từ đầu, theo lý thuyết có thể khiến quân mình yếu hơn nhưng đạt được mục tiêu đổi Hậu. Một khi quân mạnh nhất được đưa ra khỏi bàn cờ, Kramnik có thể nhanh chóng tiến tới kết thúc trận đấu theo hướng có lợi cho mình và đó chính là thế mạnh của anh so với Fritz”, Wüllenweber nhận định.

Kết quả của ván đấu thứ 5 đã chứng minh cho ý kiến của Wüllenweber, bởi Kramnik đã từ chối cơ hội đổi Hậu ngay từ đầu trận và nhận lấy kết cục thất bại. Sau trận đấu, Kramnik đã phát biểu rằng việc đổi Hậu sẽ không có lợi cho anh trong trường hợp đặc biệt đó. “Fritz có quân Hậu trong tay sẽ không còn là một vật bình thường nữa mà là quái vật”, đại kiện tướng cờ vua người Anh, Julian Hodgson, phát biểu.

Tuy vậy, Mathias Feist, nhà điều hành Deep Fritz, vẫn lo lắng về cơ hội chiến thắng của chiếc máy vì cho rằng Kramnik sẽ lấy lại phong độ. Con người có thể học hỏi qua những sai lầm và các siêu máy tính cũng như vậy. Điều này sẽ làm cho cuộc chiến sôi động hơn.

và cuộc chiến đi tới vòng cuối cùng…