Tổ chức cờ vua của Liên bang Xô Viết đã có một ý tưởng hết sức tuyệt vời vào năm 1963 về việc thành lập một ngôi trường nhỏ huấn luyện một số kỳ thủ trẻ tài năng nhất của đất nước. Cựu vô địch thế giới Mikhail Botvinnik, nhà lý luận vĩ đại nhất của chúng tôi, và là tiến sĩ ngành Khoa học Kỹ thuật thể hiện khát khao được điều hành ngôi trường nơi những đề tài nghiên cứu được thực hiện qua đường bưu điện. Trong gần 2 thập niên, ngôi trường này đã đào tạo ra những “học trò tốt nghiệp” nắm bắt chắc chắn chiến lược và chiến thuật cờ vua, kinh nghiệm thi đấu thực tế và những thói quen cần thiết cho việc này. Quan trọng hơn tất cả là họ đã phát triển trong chính bản thân mình thói quen làm việc độc lập khi nghiên cứu cờ vua.

Không còn gì để nghi ngờ rằng nét đặc trưng chính của ngôi trường chính là người đứng đầu của nó. Cái tên của Botvinnik đã được nhắc đến cả trong và ngoài làng cờ vua thế giới hơn nửa thế kỷ. “Giáo trưởng” của nền cờ vua Xô Viết, như chúng tôi thường trìu mến gọi ông, đã có một kho báu đầy ắp kinh nghiệm tham gia các trận đấu và giải đấu. Ông đã tham gia vào hơn năm mươi giải đấu hàng đầu trong bốn mươi năm thi đấu tích cực của mình, là nhà vô địch thế giới trong mười ba năm, chiến thắng hoặc bảo vệ danh hiệu trong 5 sự kiện quan trọng riêng biệt, và chơi cho đội Olympiad giành chiến thắng sáu lần.

Ông là kỳ thủ đã thâm nhập sâu vào trong những diễn biến có thể xảy ra của ván cờ đến mức chưa từng có, hơn hẳn tất cả những đại kiện tướng còn lại trong thời của ông. Một nhà vô địch thế giới khác – Tigran Petrosian – đã miêu tả hùng hồn những cảm xúc của kỳ thủ phải ngồi ở phía bên kia của bàn cờ đối diện Botvinnik. Ông ấy đã có lần kể rằng mình cảm thấy khó khăn như thế nào để đấu lại Fischer, nhưng sau đó tiếp tục “Nhưng đấu với Botvinnik thậm chí còn khó hơn nhiều! Bạn có cảm giác như không còn lối thoát. Đó là cảm giác rất khó chịu. Trong một lần trò chuyện với Keres tôi đã kể với anh ta về điều này và thậm chí còn so sánh Botvinnik như là chiếc xe ủi dọn sạch mọi thứ khỏi đường đi của mình. Keres cười và bình luận “Hãy nghĩ đến cái cảm giác của những người đã từng phải đối đầu với ông ấy khi ông ấy còn trẻ là như thế nào”.

Những ngôn từ của Geller cũng không ít diễn cảm hơn, mô tả những cảm giác của ông khi ông ngồi xuống bàn cờ để đấu với Mikhail Moiseyevich. “Những ván cờ đấu với Botvinnik, như một quy luật, là một trận chiến chống lại chiến lược ngoạn mục. Giống như phần có thể nhìn thấy của một tảng băng trôi chỉ chiếm một phần sáu chiều cao của nó, trong trận chiến này phần hay hơn của những ý tưởng không bao giờ được tiết lộ ra. Trong trường hợp như thế thì hậu quả của một sai lầm nhỏ nhất khá đáng kể“.

Thật dễ hiểu rằng ngôi trường của một chuyên gia giỏi như thế đã thu hút những tài năng tốt nhất từ khắp mọi nơi trên đất nước. Trong đó bao gồm những cái tên mà hiện tại đang rất nổi tiếng như Anatoly Karpov từ Zlatoust, Yury Balashov từ Schadrinsk, Yury Razuvaev từ Moscow. Sau này, các thiếu niên được gia nhập tiếp bởi Yelena Akmilovskaya từ Krasnoyarsk, Garry Kasparov từ Baku, Artur Yusupov và Sergei Makarichev từ Moscow. Tất cả mọi miền của đất nước rộng lớn của chúng tôi đều có những gương mặt đại diện.

Không mất nhiều thời gian để sắp đặt, bố trí cách mà mọi việc nên được tổ chức như thế nào. Họ đã quyết định gặp mặt trực tiếp trong các buổi họp ngắn hai hoặc ba lần một năm. Những cuộc họp mặt này thường diễn ra tại Moscow trong những kỳ nghỉ của trường phổ thông vào dịp năm mới và vào mùa xuân, trong khi vào mùa hè thì địa điểm gặp mặt là một khu nghỉ dưỡng hoặc trung tâm y tế. Ban quản trị nhà trường đã nhận ra thật khó khăn như thế nào để dạy cờ vua ở một cấp độ cao hơn, đặc biệt dựa trên cơ sở của một khóa học tương ứng. Nội dung giảng dạy phải được điều chỉnh cho phù hợp với những đặc tính cá nhân của mỗi học sinh, tính cách, tuổi tác, sức khỏe, lối chơi và sở thích. Một vấn đề lớn cần phải được tính toán cụ thể đó là làm thế nào để phát triển lòng đam mê dành cho cờ vua và làm thế nào để phát huy những điểm mạnh và khắc phục những điểm yếu của anh ta.

Phương pháp học tập chuẩn mực, đơn giản và có sức thuyết phục. Khi mỗi học sinh về nhà từ buổi học, mỗi người đều có bài tập cá nhân của riêng mình đã được thiết kế cẩn thận bởi huấn luyện viên. Trong suốt thời gian nghỉ dài giữa các buổi học thì học trò phải làm bài tập này, và ở buổi học tiếp theo cậu ta phải báo cáo về những gì mình đã làm. Do đó, theo đúng nguyên tắc, những bài tập về nhà làm theo cá nhân nhưng báo cáo về chúng mang tính tập thể.

Cứ như thế những ngày học trôi qua khi những học trò cừ khôi đưa ra một bản báo cáo về sự tiến triển của họ và tham gia vào việc đánh giá những người khác lần lượt theo nhóm, trong khi tất cả mọi người ghi chú những ý kiến phê bình của huấn luyện viên. Vào cuối mỗi buổi học, một bài tập mới được giao và phải được hoàn thành trước buổi học tiếp theo.

Các học trò không sợ những bài tập khó mà còn hoan nghênh chúng với nhận thức rằng những bài tập khó như thế là một bước tiến mới trên con đường đi đến sự hoàn hảo.

Trong suốt cuộc đời của mình thì một người học trò phải học hỏi từ nhiều giáo viên. Cậu ấy học tiếng mẹ đẻ của mình, toán, các môn khoa học tự nhiên. Thông thường thì giáo viên sẽ hướng dẫn chúng cách học và nghiên cứu như thế nào. Tuy nhiên trong ngôi trường cờ vua thì học sinh có một giáo viên dạy lớp cao nhất, người có thể truyền đạt lại những bài học kinh nghiệm trong các giải đấu hàng đầu cũng như là những bí mật về lý thuyết được thực hiện bởi những nhà nghiên cứu nổi tiếng nhất trong lĩnh vực này hơn nửa thế kỷ qua. Đó là lý do tại sao thời gian học trong ngôi trường của Botvinnik và những lời khuyên mà ông đưa ra được ghi nhớ một cách sống động bởi học trò của ông.

Anatoly Karpov hồi tưởng lại “Những nghiên cứu của tôi cùng với Botvinnik đã mang lại cho tôi những lợi ích cực kỳ to lớn, đặc biệt là những bài tập về nhà đã buộc tôi phải tham khảo sách cờ vua và làm việc độc lập.”

Garry Kasparov, một học trò của thế hệ tiếp theo tiếp lời: “Vào năm 1973 khi tôi vẫn còn là một cậu bé chỉ thích chơi cờ vua, Mikhail Moiseyevich đã mời tôi đến tham gia ngôi trường của ông ấy. Không có cái giá nào mà tôi có thể nêu rõ cho tất cả những điều mà tôi đã học được trong khóa học kéo dài 5 năm khi tôi ở đó. Ông ấy không sử dụng uy quyền của mình để hạ đo ván không chút thương xót các học sinh và áp đặt quan điểm của mình lên học sinh. Botvinnik là người đã khẳng định với tôi quan điểm rằng kiểu chơi cờ của Alekhine cũng là kiểu của tôi. Tại mỗi giai đoạn ông đề xuất các phương pháp của mình. Vào đầu năm 1977 tôi đã trở thành Nhà vô địch trẻ Xô Viết lần thứ hai ghi được 8,5 điểm trên 9 và giành được danh hiệu khi vẫn còn một vòng nữa. Tôi đi đến Moscow với suy nghĩ rằng tất cả mọi thứ sẽ thuận lợi dễ dàng cho tôi. Ở đó, ngay tại trường, Mikhail Moiseyevich đã chúc mừng tôi về chiến thắng của mình và đề nghị tôi kể lại chi tiết những ván cờ đã giành chiến thắng của mình. Lúc này tôi đã bị phê bình nặng nề tại một số điểm trong các ván cờ đó bởi ông ấy, mặc dù đã nghe Botvinnik nói rằng chất lượng của lối chơi của tôi trong sự kiện gần đây đã khiến cho niềm hy vọng lớn lao của ông ấy về tôi đạt đến đỉnh điểm.”

Một điều cần lưu ý ở đây rằng học trò không được phép tự động làm báo cáo về bài tập của mình. Trước khi việc này được thực hiện, toàn bộ mô tả sơ lược và sự tiến bộ của anh ta giữa các buổi học được đánh giá bởi những giáo viên có kinh nghiệm. Những giáo viên này tự hỏi bản thân họ rằng thành tích của học sinh này trong các giải đấu là gì, kết quả thi và tiến độ học tập tại trường của cậu ta như thế nào, cậu ta có mạnh khỏe không, cậu ta có hoạt động thể thao hay không, cậu ta có biết về lịch sử cờ vua hay không? Họ cũng kiểm tra lại tất cả những ván cờ của cậu ấy, đánh giá trình độ của chúng. Chỉ khi nào tất cả những điều trên đều đạt kết quả tốt thì học trò mới có thể xuất hiện trước những người bạn học của mình và kể lại làm thế nào cậu ta đã giải quyết các bài tập được giao bởi Botvinnik.

Ngôi trường tuyệt vời này được thành lập bởi những nhà sư phạm sáng suốt và uyên thâm. Nó là ước mơ của hàng ngàn cậu bé và cô bé để đạt đủ điều kiện bước vào ngôi trường này. Bé trai được nhận vào từ độ tuổi 11 đến 18, bé nữ từ 13 đến 18. Chỉ có những tài năng đầy hứa hẹn mới được chấp nhận.

Ngoài các bài tập lý thuyết còn có các buổi luyện tập thực tế chẳng hạn như các buổi thi đấu đồng loạt.

Đây là một ví dụ từ một buổi thi đấu như thế, nó sẽ rất hữu ích cho tất cả các huấn luyện viên cờ vua nghiên cứu. Các suy nghĩ được đưa ra ở đây cho Botvinnik có thể không phải chính xác là những suy nghĩ mà ông đã có vào thời điểm ấy, nhưng đây là phương hướng mà họ sẽ đi, như khi ông vừa cố gắng khám phá ra những gì mà đối thủ của mình biết và cố gắng chơi theo cái cách mà học trò sẽ có được lợi ích tối đa từ cuộc đọ sức.

            Karpov-Botvinnik                               Phòng thủ Caro-Kann

Ván đấu đồng loạt có tính giờ được chơi vào ngày 13 tháng 11 năm 1963 tại Moscow.

1 e4 c6 2 d4 d5 3 ♘c3 g6

Hãy thoát ra khỏi lối chơi thông thường để xem cậu bé suy nghĩ về lý thuyết một cách độc lập như thế nào.

4 ♘f3 ♗g7 5 ♗f4 ♗g4 6 ed cd 7 ♘b5

Bây giờ có một sự phòng thủ đơn giản 7… ♘a6, nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu ta cố gắng tạo ra nhiều vấn đề khó khăn hơn cho cậu bé đây? Hãy cố tình đi một nước cờ thấp hơn để xem cậu bé đi như thế nào khi cố gắng tận dụng ưu thế.

7 … ♔f8 8 h3 ♗⨯f3 9 ♕⨯f3 ♘c6 10 c3 ♘f6 11 ♗d3 a6 12 ♘a3 ♕b6 14 ♕e2 ♘h5 14 ♗e3 ♕c7 15 0-0 ♘f4 16 ♕d2 ♘⨯d3 17 ♕⨯d3 h5 18 ♘c2.

Cậu bé này điều quân tốt, như tôi đã để ý trước đó. Con Mã tại ô a3 đã cách xa trung tâm, cho nên cậu ta mang nó đến đấy để thực hiện hoạt động.

18 … ♗f6 19 f4 e6 20 ♘e1 h4 21 ♘f3 ♘e7 22 ♘e5 ♘f5 23 ♗c1 ♔g7

Việc nhập thành “nhân tạo” đã xong, bây giờ là lúc để trục xuất con Mã tiền đồn của cậu bé bằng ô f6.

24 ♖f2 ♗e7 25 ♕f3 b5 26 ♗d2 b4 27 ♖e2 a5 28 ♖ae1

À há! Karpov đang sẵn sàng xiết chặt lấy ô e6 với tất cả những quân cờ của mình, cho nên vào thời điểm này tôi cố gắng hết sức để tránh ô e6.

28 … ♖a6 29 ♕d3 ♕b7 30 ♖c1 ♖c8 31 ♗e1 a4 32 c4?

Cậu ấy đang làm gì thế? Cậu bé không thấy cơ hội ăn con Mã thật đơn giản tại ô d4. Có lẽ tôi không nên ăn con Tốt? Tôi muốn tiếp tục ván cờ để kiểm tra lối chơi của cậu ấy kỹ càng hơn, thế nhưng nước đi ấy sẽ tạo ra một thế cờ vô phương cứu chữa. Thôi, không còn gì có thể thay đổi nó cả. Cậu bé đã phạm phải những sơ suất cơ bản. Tôi sẽ tận dụng điều này, và sau màn này tôi sẽ quở trách cậu ấy một trận tơi bời. Một kỳ thủ mong muốn trở thành kiện tướng phải loại bỏ tất cả các sơ suất và khả năng xảy ra các sự cố ra khỏi lối chơi của mình.

32 … ♘⨯d4

Bây giờ thằng bé đã nhận ra và lúng túng. Thậm chí lệ đã ngấn nơi khóe mắt nó. Đừng bận tâm, rồi nó sẽ phải cứng rắn lên.

33 ♖d2 ♘f5 34 ♖dc2 ♘e3 35 ♖e2 dc 36♘⨯c4 ♘⨯c4 37♖⨯c4 ♖d6 38 ♕e4

Hình 1

Và bây giờ, việc đổi quân tại ô e4 kết thúc tất cả. Nếu nó ăn quân bằng con Xe ô e2 sau đó đổi thêm quân tại ô c4 thì đây là một vấn đề thuần túy về kỹ thuật. Cho đến giờ phút này nó đã cho thấy những gì? Lối chơi bình tĩnh trong ván khai cuộc mà không cố gắng quá nhiều, cách điều quân hợp lý, nhưng sau đó một con Tốt bị mất đi. Vì thế cuộc chơi kết thúc và tôi vẫn chưa biết được nhiều lắm về nó. Có lẽ tôi nên cho nó cơ hội để thể hiện thêm chút nữa? Chuyện gì xảy ra nếu tôi bỏ con Hậu? Thế thì sau đó tôi có thể kiểm tra kỹ thuật của nó. Vậy để xem cậu bé từ vùng Urals có thể làm những gì.

38 … ♖⨯c4? 39 ♕⨯b7 ♗f6 40♗⨯b4?

Ôi, ôi, lại một sơ suất tồi tệ nữa. Nó lại thua cuộc một lần nữa, và Tolya lại ngấn lệ một lần nữa. Vừa ngay khi nó có cơ hội chiến thắng thì nó lại bỏ lỡ mất một con Tượng. Rõ rằng là nó vẫn còn trẻ và chưa có kinh nghiệm và dũng khí của nó đã dần cạn kiệt.

40 … ♗d4+ 41 ♔h2 ♖b6 42 ♕e7 ♖c⨯b4.

Tại điểm này thì ván cờ đã dừng lại và được phán quyết là một trận hòa bởi bên thứ 3 được chỉ định.

Những buổi huấn luyện như thế tiếp tục năm này sang năm khác, và cán bộ nhân viên dần dần thay đổi. Đôi khi những học sinh cũ của trường được tuyển làm giáo viên ở đây. Hiện tại thì có những chàng trai và cô gái khá trẻ đang học ở đây. Ai mà biết được họ sẽ trở thành ai trong tương lai sau này?

Những người hâm mộ cờ vua của chúng tôi đã trở nên quá quen thuộc với việc nhìn thấy dòng chữ ghi chú “đã học tại trường cờ vua của Botvinnik” khi họ đọc những bài tường thuật trận đấu trong các giải đấu của tài năng cờ vua trẻ này hoặc tài năng cờ vua trẻ kia. Vâng, học trò của ông ấy đã đạt đến đỉnh cao trong nhiều sự kiện khác nhau và một vài trong số họ đang cố gắng thôi thúc bản thân mình để đạt đến giai đoạn cuối cùng – nỗ lực để giành lấy vương miện cờ vua từ người học trò vang danh nhất trong tất cả số họ, Anatoly Karpov.

Chúng tôi sẽ cố gắng giới thiệu đến độc giả những “học trò tốt nghiệp” hàng đầu của ngôi trường huyền thoại này. Có lẽ những ván cờ và tiểu sử của họ sẽ kích thích độc giả cố gắng hết sức để cải thiện lối chơi của mình. Các bạn sắp sửa xem qua một bộ sưu tập ảnh những kỳ thủ đã dành một khoảng thời gian khá dài học hành chăm chỉ dưới sự hướng dẫn của một người thầy đầy kinh nghiệm và cuối cùng đã được đền đáp xứng đáng bằng học vị thạc sĩ cả về lý thuyết và thực hành trong bộ môn cờ vua.

Yuri Balashov

Ngoài trường hợp ngoại lệ của Anatoly Karpov, thì người học trò điềm tĩnh, biết kiềm chế và ít nói này của Botvinnik là người có nhiều kỷ lục giải đấu tốt nhất qua nhiều năm.

Ông có kỷ lục rất tốt trong các sự kiện vòng loại cho Chức vô địch thế giới  – trong hai mùa cuối cùng ông đã đạt vị trí dẫn đầu trong các giải đấu đặc biệt của khu vực Liên bang Xô Viết để xác định những người đại diện của chúng tôi tham gia giải Liên vùng của Tổ chức Liên đoàn cờ vua thế giới (vào năm 1975 ông đã đạt vị trí đầu tiên trong trận hòa bốn lần). Một điều phiền toái là ông đã bám sát những thành công này theo một cách tầm thường, và do đó chưa bao giờ đủ điều kiện để có được một tấm vé trong các trận đấu của Ứng cử viên mà các kết quả khác của ông sẽ chỉ ra như là một kết quả chính thống.

Và sau đó là kết quả của ông trong Giải vô địch Liên bang Xô Viết khi mà ông đứng hạng 2 vào năm 1976 và đồng hạng ba-bốn vào năm 1979 – một sự ổn định tuyệt vời. Cuối cùng ông ấy đã thường xuyên chiếm vị trí dẫn đầu trong các giải đấu quốc tế lớn.

Ông ấy có kiến thức tốt về lý thuyết, và khi nói như thế chúng tôi không chỉ muốn đề cập đến các phương án khai cuộc. Không phải tự dưng mà Karpov lại chọn ông ấy làm người hỗ trợ chính cho mình trong trận đấu danh hiệu thế giới năm 1978 tại Baguio. Tôi đã từng có dịp tận mắt thấy ông làm việc cật lực như thế nào trong vai trò này. Vào năm 1970 tôi là trưởng đoàn của phái đoàn Xô Viết tại trận đấu giữa Fischer và Taimanov tại Vancouver và Yuri đã ở đó, cùng với Vasyukov, với vai trò là người hỗ trợ của Taimanov. Ông ấy đã mang theo bên mình hầu hết những ván cờ của Fisher và trong mấy ngày liên tiếp ông cứ liên tục ghi chép trong cuốn sổ tay của mình với tất cả các kiểu phân tích.

Cho nên ông ấy chỉ cần phải vượt qua rào cản cuối cùng trong việc hoàn thiện lối chơi của mình để đưa nó đến đỉnh cao nhất có thể. Chi tiết nhỏ nào đã ngăn cản ông ta khỏi việc này? Có lẽ câu trả lời nằm trong những lời này của Botvinnik: “Yuri Balashov đã học với tôi được 18 tháng. Tôi cảm thấy rằng chướng ngại vật đang cản trở cậu ấy chính là năng khiếu bẩm sinh về việc cảm giác thế trận chưa đầy đủ. Trong một chừng mực nào đó, cậu ấy đã vượt qua được nó bằng việc chăm chỉ luyện tập. Mặt khác, cậu ấy là một nhà chiến thuật tài ba và trong khi vẫn còn học tại trường thì cậu ấy đã làm cho mọi người kinh ngạc bằng các quan niệm về chiến thuật của mình.”

Lời nhận xét của Botvinnik về một nhà chiến thuật tài ba đã thường được lặp lại. Đây là một ví dụ từ giải đấu Siêu Liên đoàn của Liên bang Xô Viết năm 1979,  ván cờ đã có những đòn chiến thuật có khả năng gây nổ đom đóm mắt.

Hình 2

Đây là trận đấu giữa Romanishin và Balashov, một trận đấu ngang tài ngang sức vào lúc này. Quân Trắng quyết định chơi một lối chơi tích cực ở phía bên cánh hậu và mở ra các cột dọc để hỗ trợ việc này.

13 a3 b4 14 ♘a4 ♘d7 15 c3 ba 16 b4

Ý tưởng của quân Trắng đã rõ ràng. Ông ấy hy vọng rằng ♖⨯a3 sau đó ♖fa1 để tấn công con Tốt ô a6 thường đã đủ để chiến thắng. Tuy nhiên quân Đen có một khoảng nghỉ và trong khi quân Trắng đi hai nước cờ để tái lập lại trạng thái bình đẳng vật chất, quân Đen có thể tạo ra lối chơi tại khu trung tâm. Ai cũng biết rằng lối chơi ở khu trung tâm luôn quan trọng hơn là lối chơi ở hai phía bên cánh. Điều không may của quân Trắng đó là quân Đen có thể sớm mở rộng lối chơi của mình ở khu trung tâm sang bên cánh vua với sự đe dọa đến con Vua.

Balashov thể hiện điều này theo phong cách sáng tạo nhất.

16 … d5! 17 e5 g6 18 ♕f2 f6! 19 ef ♗⨯f6 20 ♕a2 ♔h8 21 ♕⨯a3 e5!

Bởi vì nhiều quân cờ Trắng đang bị mắc kẹt ở cánh bên kia nên quân Đen có thể nhanh chóng di chuyển bên phía cánh Hậu và tận dụng sự vượt trội của mình ở đó mà không lo lắng về việc mất mát vật chất. Một lối chơi khá hay ho sắp sửa xuất hiện.

22 fe ♘c⨯e5 23 ♘⨯e5 ♘⨯e5 24 ♖ad1

Một cơ hội tốt hơn để phòng thủ thành công là 24♗e2 khi đó quân Đen sẽ tiếp tục nước đi 24…♖ae8 tạo ra nhiều mối đe dọa nguy hiểm.

24 … d4! 25 cd ♘f3+ 26 ♖⨯f3 ♗⨯f3

Quân Trắng phải hết sức cẩn thận vì việc quân Hậu bước vào ô g3 có thể mang tính quyết định.

27 ♖f1 ♗⨯g2 28 ♔⨯g2

Hình 3

28 … ♗h4!!

Các bình luận viên thường gọi những nước đi như thế là “thầm lặng” bởi vì chúng không liên quan đến việc ăn quân hay chiếu vua, tuy nhiên, như khi lời trích dẫn tiếp tục, chúng thường mạnh hơn trong tất cả. Khả năng tìm được những đòn chiến thuật giấu mặt như thế, đặc biệt là dự đoán chúng từ rất lâu trước sự kiện, chỉ rất ít người có được.

29 ♕c1

Cả nước đi 29♗f2 ♖⨯f2+ 30♖⨯f2 ♕g3+ và 29♖f3 ♖⨯f3 30 ♔⨯f3 ♕h2! 31 b5 ♖e8 khiến cho Vua bị hở ra quá nguy hiểm.

29 … ♕g3+ 30 ♔h1 ♕⨯h3+ 31 ♔g1 ♕g3+ 32 ♔h1 ♖f3!

Bất kỳ kỳ thủ có kinh nghiệm nào cũng biết rằng trong những thế cờ như thế thì hầu như không bao giờ có được một lối thoát cho kẻ chuyên phòng thủ khi mà quân cờ tấn công có được tính chuyển động tuyệt vời đến như thế.

33 ♗f3 ♕h3+ 34 ♔g1 ♕g4+ 35 ♔h1 ♖h3+ 36 ♗h2 ♖⨯h2+ 0-1

Việc chiếu hết hoặc mất Hậu là điều không thể tránh khỏi sau nước đi 37 ♔⨯h2 ♗g3+.

Yuri Razuvaev  

Từ khi còn rất trẻ ông đã có được sự may mắn mà nhiều người khác hằng mong ước. Ông đã đủ may mắn để được chơi trong bảng thiếu nhi cho đội “Trud” trong giải vô địch của các câu lạc bộ thể thao tình nguyện.* Đứng đầu bảng của đội Trud là Botvinnik và chẳng bao lâu thì cậu bé Yuri đã trở thành học sinh của trường, mặc dù vì một vài lý do mà giai đoạn học này không kéo dài lâu lắm. Một vài năm sau đó Razuvaev trở thành bạn và người giúp đỡ của Anatoly Karpov. Được trở thành người bạn đồng hành trong nhiều năm trời cùng với hai con người có thành tích phi thường như thế là điều mà những người khác chỉ có thể mơ ước mà thôi.

Ý kiến chung của những nhà bình luận về Razuvaev là ông ấy là một nhà chiến thuật tài ba, nhưng những “quan niệm cổ lỗ sĩ” về chiến lược của ông đã không còn phù hợp trong một thời gian dài và điều này đã cản trở ông khỏi việc đạt được các kết quả tốt trong giải đấu và danh hiệu đại kiện tướng. Tuy nhiên sự làm việc chăm chỉ cuối cùng cũng đưa ông vào trong hàng ngũ những kỳ thủ mạnh nhất của chúng tôi và trong giải đấu năm 1976 tại Cuba ông đã đạt được danh hiệu mà mình đã mong chờ từ lâu.

“Khá muộn” chính là cách nhìn nhận của những kẻ hoài nghi, “Razuvaev đạt được danh hiệu vào năm ba mươi mốt, ấy vậy mà trong thời nay thậm chí đã có một vài đại kiện tướng chỉ mới mười sáu tuổi.”

* Ghi chú của dịch giả: Các câu lạc bộ thể thao tình nguyện này bao gồm những cái tên được biết đến nhiều hơn như Dinamo, Spartak, Lokomotiv, Burevestnik, những người cử các đội tham gia trong tất cả các hoạt động thi đấu.

Tuy nhiên không có bất kỳ trở ngại nào đối với những người thực sự yêu thích cờ vua. Đại kiện tướng tuy mới mà “cũ” này đã tiếp tục và vẫn đang tiếp tục làm việc chăm chỉ. Cụ thể là ông đã đặc biệt chú ý đến lối chơi của nhà chiến thuật vĩ đại nhất trong quá khứ Akiba Rubinstein. Kết quả nghiên cứu của ông là cuốn sách mới về Rubinstein nằm trong sê-ri “Văn hóa thể dục và thể thao” của Moscow, nhưng thậm chí quan trọng hơn là tác giả vẫn đang học hỏi và vì thế có thể tin tưởng vào những thành công mới trong tương lai. Cùng với việc xuất hiện trong các giải đấu, dạo gần đây Yuri đã tự huấn luyện cho chính mình với vai trò là trợ lý cho Smyslov trong một ngôi trường cờ vua đặc biệt. Như vậy đây là nhà vô địch thế giới thứ 3 mà ông đã làm việc cùng.

Không chỉ những thành công trong các giải đấu làm ấn tượng người hâm mộ cờ vua chân chính. Kiểu đòn tấn công phối hợp xuất sắc mà Razuvaev tạo ra đã làm ông say mê và thôi thúc ông dành hàng tiếng đồng hồ nghiên cứu về những trích đoạn phức tạp của chúng. Đây là một ví dụ từ ván cờ của Razuvaev và Lputian, Vòng loại đầu tiên, Giải vô địch Xô Viết tại Frunze, năm 1979:

Hình 4

Thế cờ của quân Đen trông có vẻ mạnh, nhưng một kỳ thủ kinh nghiệm sẽ để ý thấy toàn bộ một nhóm những ô vuông yếu ớt trong trận địa của quân Đen. Điều này cho phép Razuvaev tràn đầy năng lượng tung ra một đòn tấn công phối hợp bao gồm một vài nước đi đầy bất ngờ.

20 ♘f5! gf

Quân Đen bắt buộc phải chấp nhận lời đề nghị. Có lẽ họ đã nghĩ rằng quân Trắng đang chuẩn bị cho đòn chiếu vĩnh viễn, nhưng ngay sau đó họ đã dẹp bỏ suy nghĩ đó.

21 ♕⨯f5 ♖c5

Quân Xe đã bị đặt sai chỗ ở đây. Di chuyển nó đến ô d8 sẽ mang lại cơ hội phòng thủ tốt hơn.

22 ♕g5+ ♔h7 23 ♕f5+ ♔g8 24 b4 ♖c7 25 ♕g5+ ♔h7 26 ♕f5+

Kỳ thủ đã có những thế cờ như vậy sẽ tự mình tha thứ cho việc lặp lại các nước đi của quân Trắng bởi vì nó giúp tránh xa khỏi sự ám ảnh về vấn đề thời gian. Tuy nhiên việc lặp lại nước đi đã dẫn ông ta đi lầm đường khi ông ấy đã có thể quyết định ván cờ trong một vài nước đi nữa bằng nước đi 26 ♘g4! hg 27 ♖d5 và mối đe dọa của nước đi 28 ♕h4+ đang kết liễu nó. Chúng ta có nên lên án sự sơ suất này? Đương nhiên là không, bởi vì sự không chính xác tạo cơ hội để chiêm ngưỡng một kết thúc đặc biệt tốt đẹp.

26 … ♔g8 27 ♕g5+ ♔h7 28 ♕f5+ ♔g8 29 ♖d6!

Một đòn khá đẹp mắt khác. Nếu Xe bị bắt thì chúng ta sẽ có một chiến thắng nhanh chóng từ phương án mà chúng ta đã biết – 29 ♗⨯d6 30 ♕g4! Vì thế quân Đen phải được làm cho tương thích với sự kiên cường của các lực lượng tấn công này.

29 … ♗c8 30 ♕g5+ ♔h7

Hình 5

31 ♘d7!!

Con Mã được đặt trong vị trí có thể bị bắt bởi bốn con cờ khác nhau, tuy nhiên vẫn chưa thể bị bắt bởi bất kỳ con nào trong số chúng! Một vị trí tốt cho thấy sức mạnh to lớn của những quân cờ Trắng được xếp đặt một cách cân đối hài hòa.

31 … ♕⨯d7

Cố gắng kéo dài sự kháng cự bằng việc hy sinh con Hậu. Nếu nước đi 31 ♖⨯d7 thì sau đó nước đi 32 ♖⨯f6 ♗⨯f6 33 ♗⨯f6 cùng với việc bị ép chiếu hết. Rất dễ dàng để thấy chiến thắng chống lại những nước đi khác, ví dụ nước đi 32 ♖g8 33 ♘⨯f6+ ♗⨯f6 34 ♕⨯h5+ ♔g7 35 ♗⨯f6+ ♔f8 36 ♕h6+.

32 ♖⨯d7!

Tránh cái bẫy 32 ♖⨯f6 trông có vẻ như là một chiến thắng dễ dàng, nhưng sau đó đến nước đi 32 ♗⨯f6 33 ♗⨯f6 ♕g4!

32 …  ♗⨯d7 33 ♗⨯f6 ♗⨯f6 34 ♕⨯f6 ♖⨯c4 35 ♕e7 1-0

Artur Yusupov

Kỳ thủ Moscow Yusupov có thể được xem là học trò của Botvinnik hơn bất kỳ người nào khác. Ông ấy đã làm việc trực tiếp dưới sự giám sát của Botvinnik trong ba năm liên tục, và sau đó phần còn lại của sự nghiệp của mình dưới sự giám sát của Mark Dvoretsky, nhưng bạn cũng cần nhớ rằng Đại kiện tướng quốc tế Dvoretsky cũng là một người học trò của Botvinnik, và trong những năm gần đây đã trở thành trợ lý cho người huấn luyện viên cũ của mình.

Sự hợp tác đầy sáng tạo của Yusupov và Dvoretsky mang lại niềm vui to lớn cho cả hai, và người huấn luyện viên đã thường nói rằng ông có một người học trò tốt như thế nào và niềm vui mà ông có được từ những cuộc gặp gỡ của họ. Chúng tôi đã nói về tình bằng hữu của hai người này, nhưng chúng tôi thực sự nên nói về tình bằng hữu của ba người, bởi vì một người học trò khác của Botvinnik là Sergei Dolmatov đã là một người bạn đồng hành thường xuyên của Yusupov. Mối liên kết chặt chẽ của sự nghiệp của họ có thể được đánh giá từ thực tế là tại giải Vô địch Trẻ Thế giới năm 1978, huy chương vàng đã về tay Dolmatov và huy chương bạc về tay Yusupov, trong khi trong sự kiện trước đó vào năm 1977 Yusupov đã được nhận huy chương vàng. Như thế cả ba kỳ thủ đã thường xuyên gặp mặt lẫn nhau và huấn luyện viên có thể giao cho họ những bài tập giống nhau, đặc biệt là các bài tập quan trọng – chơi theo phong cách táo bạo và tiếp tục học hỏi tất cả các khía cạnh của việc thành thạo cờ vua.

Yusupov bắt đầu khá sớm và chỉ vừa mới bước qua khỏi tuổi thiếu niên. Vào năm 1973 tại tuổi mười ba, ông đã đại diện cho Moscow trong Đại hội thể thao Liên đoàn Thanh niên và bốn năm sau ông đã giành Chức vô địch trẻ Thế giới và trở thành Kiện tướng quốc tế. Không lâu sau đó ông đã bắt đầu nỗ lực tiến xa hơn và đạt được tiêu chuẩn trở thành Đại kiện tướng đầu tiên của mình trong giải đấu tại Hà Lan.

Một thắng lợi thực sự đã đến với con đường sự nghiệp của ông khi vào năm 1979 trong giải Siêu Liên đoàn Liên bang Xô Viết tại Minsk, nơi mà chín đại kiện tướng nổi tiếng đã tranh đấu để giành danh hiệu Xô Viết, trong đó có Tal và Geller. Chàng trai Yusupov trẻ đã giữ được phong độ đi tiếp vào các vòng trong và chỉ có lối chơi tuyệt vời của Geller mới có thể vượt xa khỏi đối thủ đứng vị trí thứ hai của mình. Ấn tượng mà ông gây ra cho những người thầy của mình và những nhà bình luận là hết sức mạnh mẽ, và họ đã để ý kỹ đến lối chơi tàn cuộc tuyệt vời của ông.

Đây là một ví dụ trong chiến thắng của ông trước Tal:

Ưu thế của quân Trắng có vẻ như không lớn lắm và bạn chỉ có thể khâm phục cách mà Yusupov đã tận dụng lợi thế không đáng kể này.

Hình 6

21 ♖d1! h6 22 ♕c4! ♕b7 23 ♕d5!

Một người không thể làm gì khác ngoài việc thể hiện sự cảm thán cho ba phần của việc điều quân con Hậu với những dấu chấm than (!). Quân Trắng dự định đổi những con Hậu bởi vì nó ở trong phần tàn cuộc của con Xe và ông ấy có thể khai thác tối đa ưu thế vị trí này. Quân Đen không thể nhượng bộ bằng con Hậu của mình, lấy ô b8 làm ví dụ, bởi vì sau đó những quân cờ của bên Trắng sẽ chiếm hàng ngang số 7 với một hiệu quả tuyệt vời.

23 … ♕⨯d5 24 ♖⨯d5 f6 25 ♖d7 a5 26 a4 e4

Không còn gì để nghi ngờ rằng điều này làm suy yếu con Tốt ở cột e, nhưng Tal đã quyết định nhượng bộ chỉ sau khi đánh giá thế trận khó khăn này khá lâu. Việc để con Tốt tại ô e5 sẽ để cho con Vua trắng bước vào thông qua nhưng ô cờ trắng đến ô e4 và sau đó hoặc xâm nhập sâu hơn vào phía bênh cánh Hậu hoặc đi vượt qua để thắng con Tốt ô a5 để tạo nên một con Tốt thông có thể thắng cuộc.

27 ♖d5 ♔f7 28 g4 g5 29 ♔g2 ♔g6 30 h4!

Lối chơi chính xác xuất hiện một lần nữa. Sự đe dọa nhằm để ép con Vua của đối thủ quay trở về hàng ngang cuối cùng và có một con Tốt hoàn toàn bị kiềm chặt tại ô h5. Vì thế quân Đen phải ăn quân ngay lập tức và hơn nữa để làm yếu đi những con Tốt ở phía bên cánh Hậu của mình.

30 … gh 31 ♔h3 ♖b8

Với lòng trĩu nặng đau buồn, Tal quyết định hy sinh một con Tốt quan trọng nhưng ông ấy không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc phải di chuyển để tạo một vị trí chủ động cho con Xe. Nếu như ông ấy vẫn bất động thì quân Trắng sẽ chiếm ô h4 và sau dó di chuyển con Vua một vòng đến ô f4 để thúc đẩy sự chiến thắng của con Tốt cột e.

32 ♔⨯h4 ♖b1 33 ♖⨯a5 ♖h1+ 34 ♔g3 ♖g1+ 35 ♔h3 ♖h1+ 36 ♔g2 ♖a1 37 ♔h2 ♖a2 38 ♔g3 ♖a1 39 ♔g2 ♖a2 40 ♔g3 ♖a1 41 ♖a8!

Đây là một nước đi bị niêm phong. Việc phân tích của thế cờ bị hoãn lại cho phép quân Trắng tìm một kế hoạch thắng cuộc. Trước hết ông ấy đẩy con Tốt thông của mình lên càng xa càng tốt để giảm bớt tính linh hoạt của con Vua và con Xe của đối thủ bằng mối đe dọa của việc phong cấp thành Hậu.

41 … f5

Sau một vài tiếng đồng hồ phân tích, Tal đã nhận ra rằng lối chơi thụ động sẽ thua. Do đó nếu quân Đen vẫn giữ thế bị động thì quân Trắng sẽ đưa con Tốt đến ô a6 với mối đe dọa của ô a7 được theo sau bởi nước đi ♖g8+ phong cấp thành Hậu. Việc này buộc quân Đen giữ con Vua của mình ở ô g6 hoặc g7. Sau đó quân Trắng sẽ đi đến ♔f4, đổi con Tốt ô f2 của mình lấy con Tốt ô e4 và thâm nhập bằng con Vua của mình vào phía cánh Hậu hoặc bằng cách đi vượt qua đến con Tốt ô a6.

42 gf+ ♔⨯f5 43 a5 ♖g1+ 44 ♔h3 ♖h1+ 45 ♔g2 ♖a1 46 a6 ♔g4

Nếu con Vua rút về ô g7 hoặc h7 để ngăn chặn chiến thắng chuẩn (đang nói đến con Vua của quân Đen tại ô f7 hoặc e7) của ô a7 theo sau bởi ♖h8 ♖⨯a7 ♖h7+, thì sau đó quân Trắng chỉ cần đơn giản đổi con Tốt ô a6 lấy con Tốt ô e4 và cả hai con Tốt thông liên kết với nhau đảm bảo một chiến thắng dễ dàng.

47 a7 ♔h4 48 f4!

Trong thế cờ này, phương pháp chiến thắng đơn giản nhất là nếu bây giờ nước đi 48 ef+ thì sau đó con Tốt ô e3 sẽ sớm tiến lên phía trước và bắt buộc đưa đến chiến thắng.

48 … ♖a2+ 49 ♔f1 ♖a1+ 50 ♔e2 ♖a2+ 51 ♔d1 ♖a6 52 f5 ♖d6+

Việc thay đổi bình phong này bằng con Xe để giữ cho những con Tốt thông dưới sự kiểm soát từ phía bên cánh không làm xoa dịu đi tình hình. Quân Trắng đơn giản đi con Vua đã được giải phóng của mình để hỗ trợ con Tốt thông ở cột a.

53 ♔c2 ♖d7 54 ♔c3 h5 55 ♔c4 ♔h3 56 f6 h4 57 ♔c5 ♔h2 58 ♖h8 1-0

Mặc dù ván tàn cuộc này không có bất kỳ nước đi hay sự điều quân nào nổi bật nhưng nó thực sự là một đóng góp to lớn vào trong kỹ thuật tuyệt vời của Yusupov.

Garry Kasparov*

Flohr đã có một bình luận kỳ quái “Theo như những gì tôi có thể hiểu được về ván cờ này, tuy Kasparov chưa thể được gọi là một học giả nhưng danh hiệu giáo sư chắc chắn đã thuộc về cậu ấy rồi.”

Lời nhận xét này đề cập đến kỳ thủ chỉ mới mười sáu tuổi mà tại thời điểm đó đã có một danh sách chiến công ấn tượng tại những giải đấu. Tal tuyên bố rằng bất kỳ thành công nào bởi cậu bé trong giải Siêu Liên đoàn năm 1979 sẽ là một điều gây chấn động. Trong sự kiện này cậu đã chia sẻ vị trí thứ 3 và 4 với Balashov, nhưng có một điều rõ ràng là một vài người đã kỳ vọng nhiều hơn từ cậu, đặc biệt là sau 3 chiến thắng liên tiếp của cậu vào lúc bắt đầu của sự kiện. Tuy nhiên cậu trai trẻ này vẫn chưa học được cách kiểm soát hoàn toàn những cảm xúc của mình và thỉnh thoảng lại gây ra những sơ suất.

Nhận xét của Botvinnik về việc này rằng ai thỉnh thoảng cũng có những sơ suất. Yusupov chăm chỉ cũng thường có sơ suất, cho nên những sơ suất thi thoảng của Garry cũng không nên làm chúng ta lo lắng, cậu ấy sẽ trưởng thành và chúng sẽ biến mất.

Thực ra lối chơi của Kasparov đã tạo ra một ấn tượng đến mức mà phong cách và những chiến thắng của cậu đã trở thành tiêu điểm bàn luận không chỉ trong Liên bang Xô Viết mà còn ở cả toàn thế giới.

Chiến thắng tuyệt vời nhất của cậu tại nước ngoài chính là giải đấu Banja Luka vào mùa xuân năm 1979, nơi mà cậu đã đạt giải nhất vượt qua một loạt những đại kiện tướng mạnh bao gồm Petrosian, Andersson và Browne. Lối chơi của cậu chính là trọng tâm của sự kiện và khán giả tập trung đổ dồn lại để xem cậu ta. Chúng ta chắc chắn sẽ được đọc một vài cuốn sách và bài báo trong tương lai về lối chơi của cậu ấy. Một điều đảm bảo cho việc đó chính là sự tiếp tục việc liên lạc thân mật mà Kasparov vẫn đang duy trì với Botvinnik. Cậu ấy đã làm việc chính thức trong trường được năm năm, và vẫn tự xem mình là một người học trò, với ý thức rằng sau hầu hết tất cả mọi trận đấu cậu sẽ gọi điện cho Botvinnik với hy vọng được nghe lời khen từ thầy cố vấn của mình, nhưng cũng sẵn sàng để nghe với lòng biết ơn bất kỳ những lời phê bình nghiêm khắc nào có thể có.

Flohr chỉ ra rằng cậu trai trẻ này có đầy đủ sự tập trung và nghiêm túc trong thái độ của mình. Một vài kỳ thủ thích đi vòng quanh khi đến lượt di chuyển của đối thủ, và thậm chí trò chuyện (đương nhiên là không nói về ván cờ đang diễn ra) với bạn bè và đồng nghiệp. Kasparov ngồi tại bàn cờ và suy nghĩ theo cách mà Botvinnik đã từng làm. Chỉ khi mà cậu đã có được một lợi thế rõ ràng thì cậu mới tự cho phép mình đứng dậy và dạo nhanh một vòng quanh khán đài. Nhưng có một điều đáng chú ý là cậu hay lo lắng hoặc phấn khích và cậu vẫn chưa học được cách che giấu chúng

*Ghi chú của người dịch: Các nguồn tài liệu tiếng Nga ghi tên của anh là Gary hoặc Garik, nhưng Kasparov đã tự ký tên mình là Garry trong các lá thư được viết bằng tiếng Anh gửi đến một nhà xuất bản phương Tây.

Những chuyên gia đã có một vài bình luận mang đầy sự ngưỡng mộ về cậu dẫu cho đôi lúc đượm những kỳ vọng. Ví dụ như là Petrosian “Garry là một tài năng tuyệt vời. Về mặt tài năng thì tôi sẽ so sánh cậu ta với Tal, nhưng chỉ có tài năng không thì không đảm bảo những thành tích cao nhất. Phần nhiều sẽ tùy thuộc vào phản ứng của cậu ấy, đặc biệt là cách mà cậu ta phản ứng với ‘thử thách của sự nổi tiếng’”.

Mặc dù tuổi đời còn khá trẻ nhưng Kasparov đã chơi một số ván cờ khá tốt. Chúng tôi chọn một trong những ván cờ gần đây nhất từ giải đấu Spartakiad năm 1979 khi lối chơi “lạnh lùng vô cảm” đã được minh chứng là hoàn hảo.

        Kasparov – Butnorius                   Phòng thủ Ấn độ mới

1 d4 ♘f6 2 c4 e6 3 ♘f3 ♗b4+ 4 ♘bd2 0-0 5 e3 b6 6 ♗d3 ♗b7 7 0-0 d5 8 a3 ♗⨯d2 9 ♗⨯d2 bd7 10 cd ♗⨯d5 11 b4 c5 12 ♖ac1 cd 13 ♘⨯d4

Quân Trắng đã chơi ván khai cuộc một cách khiêm nhường, có những con cờ được sắp đặt đẹp đẽ mà không có bất kỳ lợi thế đáng chú ý nào. Ta cảm thấy rằng mong muốn của quân Trắng là biến ván trung cuộc trở thành một cuộc đấu tranh thực sự. Vâng, đó là một phương pháp tiếp cận thông thường của những kỳ thủ có ý thức về khả năng chiến lược của họ. Sự tự tin của quân Trắng sớm được minh chứng sau một vài cuộc đụng độ chiến lược phức tạp.

13 … ♘e5 14 ♗a6 ♘e4 15 ♗e1 ♕g5 16 f4!

Một đòn tấn công con Tốt được tính toán chuẩn xác. Vì thế quân Trắng nhấc con cờ lên tạo áp lực chống lại ô g2.

16 … ♕g6 17 fe ♘c5 18 ♗g3 ♘⨯a6 19 ♘f5!

Phương án mà quân Đen lựa chọn không thể được chấp thuận – nó đã ép con Mã của mình ra phía cạnh bàn cờ, từ vị trí này nó sẽ không được tham gia chiến đấu cho đến cuối ván cờ. Có thể quân Đen đã giả định rằng việc tạo nên con Tốt trắng ương bướng là sự bồi thường cho con Mã nằm tận phía xa. Tuy nhiên Kasparov đã đánh giá thế trận kỹ càng hơn. Ngoài con Mã tại ô a6 thì việc đặt con Hậu có phần hơi kỳ cục và việc thiếu hợp tác chung của những quân cờ Đen đồng nghĩa với việc rằng quân Trắng có thể phát triển một phương án mang tính đe dọa. Thật ra, nền tảng cơ bản của sức ép của quân Trắng là bởi những con Tốt nhìn bên ngoài có vẻ yếu ớt nhưng lại tạo ra sự hỗ trợ mạnh mẽ cho những con cờ của quân Trắng.

Quân Trắng đã có thể tạo ra sức ép của mình theo nhiều cách, một trong những cách đó là đi dọc theo cột dọc c. Thay vào đó, người kiện tướng trẻ quyết định hành động trong vùng lân cận của con Vua và di chuyển tất cả những quân cờ của mình theo hướng đó.

19 … ♖ae8

Việc ăn quân tại ô f5 sẽ cho quân Trắng tất cả khu trung tâm và đặt con Mã tại ô a6 vào một vị trí nguy kịch. Nước đi thật chuẩn bị đưa con mã tội nghiệp rút lui về ô b8.

20 ♘d6 ♖e7 21 ♖f4!

Và bây giờ con Hậu phải được cứu khỏi mối đe dọa của nước đi 22 ♖g4 ♕h6 23 ♗f4 ♕h5 24 ♖⨯g7+

22 e4 ♗a8 23 ♗h4 ♖d7 24 ♖c3! ♕h6 25 ♕f1 ♘c7 26 ♖cf3

Hình 7

Quân Trắng đã xây dựng bộ ba tiểu đội pháo binh trên cột dọc f và quân Đen không thể phản công lại. Quân Trắng đã làm được điều này với những nước cờ đơn giản mà không gây ra bất kỳ ấn tượng đặc biệt mạnh mẽ nào. Với kế hoạch phòng thủ của mình đã bị bác bỏ thì quân Đen phải mất vật chất.

26 … f5 27 ef!

Điều đơn giản nhất như là một con Tốt thông cũng sẽ tốn rất nhiều vật chất.

27 … ♖⨯d6 28 f7+ ♔h7 29 ♗e7 e5 30 ♗⨯f8 ef 31 ♗⨯d6 ♕⨯d6 32 ♕d3!

Một cách đơn giản nhất để nhận ra lợi thế của mình. Quân Trắng cải thiện việc sắp đặt quân của mình và nó hoàn toàn trái ngược với lực lượng quân địch.

32 … ♕e7 33 ♕c4 ♔h6 34 ♖⨯f4 ♘e6 35 ♕c8 ♕d6 36 ♕h8+ ♔g6 37 f8♘+ ♘⨯f8 38 ♕⨯f8 ♕d1+ 39 ♔f2 ♕d2+ 40 ♔g3 ♕e1+ 41 ♔h3 1-0

Sergei Dolmatov

Sau giải Vô địch Xô Viết năm 1979, Dvoretsky đã được hỏi về những màn trình diễn mang tính so sánh của hai chàng trai của mình, Yusupov và Dolmatov. Ông trả lời – “Dạo gần đây Artur đang làm việc chăm chỉ để mở rộng vốn chơi khai cuộc của mình, và tôi tự tin rằng việc này sẽ mang lại kết quả tốt. Còn về Sergei Dolmatov, tôi không thể nói rằng cậu ấy cũng làm việc chăm chỉ, mặc dù những kết quả của cậu cho tới sự kiện này đều tốt và cậu ấy chỉ vừa mới chiếm vị trí đầu bảng trong Vòng loại Đầu tiên. Vấn đề là khi so với giải Siêu Liên đoàn thì những “quan niệm” lý thuyết của cậu ấy đã không còn thích hợp nữa.”

Những lời nhận xét này rất có ích trong việc nhấn mạnh về sự làm việc độc lập, là kiểu nhận xét mang tính phê bình mà bạn hiếm khi nghe được tại phương Tây sau thất bại của một trong những đại kiện tướng của họ. Đương nhiên là việc Dolmatov đứng chung hạng 14, 15 trong giải Siêu Liên đoàn, thậm chí đứng chung với Tal cũng là một kết quả không dễ chịu chút nào đối với cậu ấy.

Botvinnik đã có bình luận như thế này về người học trò cũ của mình, “Dolmatov đã học với tôi được một năm. Cậu ta là một nhà chiến thuật giỏi nhưng sự thấu hiểu về thế trận còn kém, và đây là điều mà cậu ấy nên tập trung vào nhiều hơn nữa.”

Chúng ta phải nên hy vọng rằng người công dân thành phố Moscow đầy tài năng này sẽ vượt qua được thất bại gần đây và lấy lại được phong độ như xưa, một ví dụ về phong độ này là ván đấu với Anikayev trong Vòng loại Đầu tiên năm 1979.

Hình 8

Rõ ràng là con Hậu Đen đang nằm cách xa khỏi cánh vua và không thể giúp ích gì trong việc phòng thủ ở đó. Yếu tố này giải thích cho việc quân Trắng chơi một đòn tấn công mang tính hy sinh bắt đầu với việc thí một con Xe.

20 ♖f6! ♔g8

Thật không khó để chứng minh rằng con Xe đó không thể bị bắt mà không có những hậu quả chết người nhanh chóng, nhưng mà chính con cờ đó vẫn cứ khăng khăng thực hiện các hành động phá hoại của mình.

21 ♖⨯h6!

Sau này, việc phân tích đã cho thấy rằng nước đi mạnh nhất là nước đi khai mào 21 ♘e4 có thể làm cho việc hy sinh con Xe tại ô h6 thậm chí trở nên mạnh hơn, nhưng chúng ta không thể thực sự chỉ trích quân Trắng vì phương án chơi táo bạo của nó.

21 … gh 22 ♕⨯h6 f5 23 ef ♖⨯f6 24 ♗h7+

Ban đầu, nó trông có vẻ đơn giản hơn khi ăn con Xe bằng nước đi 24 ♕h7+ ♔f8 25 ♕h8+ ♔f7 26 ♕⨯a8, nhưng sau đó quân Đen sẽ có cơ hội phản công tuyệt vời bằng nước đi 26 ♗c5

24 … ♔f7 25 ♗⨯f6 ♗⨯f6 26 ♖f1 ♕c5+ 27 ♔h1 ♕f8 28 ♗g6+ ♔e7 29 ♕h7+ ♕g7

Với con Vua đang chịu sức ép nặng nề, thật dễ để thấu hiểu mong muốn đơn giản hóa thành một ván tàn cuộc của quân Đen, nhưng đây là một sự lựa chọn tồi tệ bởi vì ván tàn cuộc là vô vọng đối với nó. Nó phải thử cơ hội của mình trong biến 29 phức tạp ♔d8 30 ♘e4 ♕e7 31 ♕g8+ ♔c7 32 ♕⨯a8 ♕g7. Điều này có thể cứu lấy nó? Hầu như là không, bởi vì quân Trắng có thể tiếp tục tấn công bằng nước đi 33 ♘⨯f6 ♘⨯f6 (nước đi 33 ♕⨯g6 34 ♕g8! thì tốt cho quân Trắng!) 34 ♖d1 với những mối đe dọa không dễ chịu chút nào. Sau đó nước đi 34 ♔b6 gặp phải nước đi 35 a5+ ♔⨯a5 36 ♕d8+, trong khi nước đi 34 ♘d5 35 ♗e4 cũng không tốt cho quân Đen. Cách phòng vệ tốt nhất là nước đi 34 ♗d5 (chứ không phải là 34 ♗⨯g2+ 35 ♔⨯g2 ♕⨯g6 36 ♔f1 ♕f5+ 37 ♔e1 và con Vua thoát khỏi việc bị chiếu hết) khi sau đó 35 ♖⨯d5 quân Trắng có mọi lý do để hy vọng giành chiến thắng.

30 ♕⨯g7+ ♗⨯g7 31 ♖f7+ ♔d6 32♖⨯g7 ♘⨯c3 33 bc ♗⨯a4

Cơ hội phản công của quân Đen ở bên phía cánh Vua rõ ràng là chưa đủ cho cuộc đấu tranh chống lại hai con Tốt thông liên kết với nhau ở phía bên kia. Quân Trắng chơi một cách chính xác và giành chiến thắng hoàn toàn thuyết phục.

34 h4! ♗c6 35 h5 ♖h8 36 ♔h2 a5 37 g4 a4 38 ♗d3 ♔d5 39 ♖f7 a3 40 ♖f1 e5

Mặc dù quân Đen có chơi một vài con Tốt rời nhưng chúng không dữ dội, ghê gớm bằng những con Tốt liên kết lại với nhau của quân Trắng.

41 ♔g3 e4 42 ♗e2 ♖a8 43 g5 ♗a4 44 g6 ♗⨯c2 45 g7 a2 46 h6 e3 47 ♖f8! ♖⨯f8 48 g⨯f8♕ a1♕ 49 ♗f3+

Trận chiến đã kết thúc bằng đòn tấn công kết hợp của hai con cờ vào con Vua của đối thủ ngay tại khu trung tâm. Dolmatov đã giải quyết hết tất cả các hậu quả.

49 … ♔e6

Nếu nước đi 49 là ♔c4 thì sau đó 50 ♕b4+ đưa đến việc chiếu hết trong nước đi tiếp theo.

 50 ♗g4+ ♔d5 51 ♕d8+ ♔c6 52 ♗f3+ ♔b5 53 ♕d5+ ♔a4 54 ♕c4+  1-0

 

Yelena Akhmilovskaya

Botvinnik đã có một vài học trò nữ như chúng tôi đã đề cập đến. Và đây là những gì mà một trong những kỳ thủ nữ mạnh nhất của chúng tôi phải nói về bản thân mình, “Tôi rất thích nhạc cổ điển, nghe loại nhạc này khiến tôi thư giãn thực sự trong suốt một giải đấu. Đó là một niềm vui thực sự đối với tôi khi xem vở ba lê “Giselle”. Và tôi cũng rất thích chơi quần vợt, môn mà tôi cũng chơi ở trình độ cao và yêu mến không thua gì cờ vua. Tôi rất tiếc vì thực tế là tôi trở nên quen với bộ môn thể thao này hơi trễ. Nói chung là tôi dành rất nhiều sự quan tâm đến việc chuẩn bị về thể chất, và điều này giúp tôi chơi tốt hơn.”

Hiện tại Lena là một trong những kỳ thủ mạnh nhất của chúng tôi, và thi đấu không chỉ với nữ, lĩnh vực mà cô ấy đã giành được danh hiệu đại kiện tướng, mà còn cả với nam. Cô ấy dường như có tham vọng trở thành một Nona Gaprindashvili, người đã có danh hiệu đại kiện tướng không chỉ bởi việc giữ chức vô địch thế giới nữ trong một thời gian dài mà còn bởi việc thi đấu với các kỳ thủ nam.

Lena bình luận về việc này, “Tôi đã chơi trong một vài giải đấu của nam. Tôi không hài lòng với kết quả của mình ở đấy, nhưng tôi đã rất vui khi được tham gia. Kỳ thủ nam hiếm khi nào đi những nước cờ tốt đơn giản – họ cố gắng đi những nước cờ có thể không phải là xuất sắc nhất nhưng ít ra là những nước cờ thực sự tốt. Thi đấu với nam là một cơ hội luyện tập tuyệt vời.”

Chúng ta hãy cùng xem qua ván cờ đấu với Petrovich trong trận đấu giữa Liên bang Xô Viết và Nam Tư năm 1979 và trong mỗi nước cờ của quân Trắng bạn sẽ thấy được sự chiến thắng của tư duy chiến lược, việc tận dụng chính xác những lợi thế tầm thường nhỏ nhặt và sự sáng tạo trong lối tấn công.

Trong một vài nước cờ bạn chắc chắn sẽ nhận ra “bàn tay vàng của Botvinnik” đang hoạt động.

1 e4 c6 2 ♘f3 g6 3 d4 ♗g7 4 ♘c3 d6 5 ♗e2 ♘f6 6 0-0 0-0 7 a4 ♘bd7 8 a5 e5 9 ♗e3 ♕e7 10 ♖e1 h6 11 ♗f1 ♘g4 12 d5

Quân Trắng đã lên một kế hoạch dài hạn phong tỏa tất cả những ô cờ trắng ở phía bên cánh Vua, và để thực hiện điều này, nó sẵn sàng từ bỏ con Tượng quý giá tại ô cờ đen để đổi lấy một con Mã. Đến gần khu trung tâm là một phần trong kế hoạch bởi vì có một sự lưu ý rằng kẻ tấn công ở phía bên cánh phải luôn luôn lo sợ về một cuộc phản công tại khu trung tâm.

Kế hoạch gây sức ép ở phía bên cánh Vua, dĩ nhiên đã từng được áp dụng thường xuyên bởi Botvinnik khi đấu lại những kỳ thủ giỏi nhất trên thế giới.

12 … ♘⨯e3 13 ♖⨯e3 c5 14 a6 b6 15 ♘b5 ♘f6 16 h3 ♘e8 17 c3!

Để đảm bảo thành công cho việc hoạt động của những con cờ của quân Trắng ở phía bên cánh Vua, cột mở là cần thiết.

17 … ♘c7 18 b4 ♘⨯b5 19 ♗⨯b5 ♖b8 20 bc bc 21 ♗c4 ♕c7

Hình 9

22 ♘d2!

Con Mã nhắm đến việc đi đến ô c6, vì thế khi đổi quân tại ô cờ đó thì nhiều phương án khác cũng được mở ra, cùng với đó là những con cờ của quân Trắng sẽ gia tăng áp lực chiến thắng. Chơi đối đầu với những ô cờ đã yếu thế là chuyên môn của Botvinnik, và người học trò của ông đang tiếp tục phương pháp này.

22 … ♗d7 23 ♘b3 ♖b6 24 ♘a5 ♖fb8 25 ♘c6!

Táo bạo và quyết đoán! Loi thế vị trí có được từ việc đổi quân tại ô c6 có giá trị nhiều hơn một con Tốt đã hy sinh – con Tượng tại ô c4 có cơ hội tiến về ô f7 tăng cao, con Xe tại ô d3 có cơ hội tấn công ô d6 cũng như ô f7. Quân Đen tránh được điều này cho một nước đi, nhưng sau đó nhận ra rằng con Mã xâm nhập không thể được chịu đựng lâu tại ô c6.

25 … ♖f8 26 ♖b1 ♗⨯c6 27 dc ♕⨯c6 28 ♖⨯b6 ♕⨯b6 29 ♖d3 ♖d8 30 ♕g4!

Những con cờ của quân Trắng tấn công vào các công sự bảo vệ của đối phương từ mọi hướng. Có một mối đe dọa của ♕⨯g6 , trong khi nếu nước đi 30 ♔f8 31 ♖f3 thắng thì 31 ♖d7 bây giờ không còn khả thi nữa. Cơ hội phòng thủ duy nhất là sự trở về của thêm một con Tốt nữa bằng nước đi 30 d5 để con Hậu có thể được mang đến để chống đỡ tại hàng rào phòng thủ của bên cánh Hậu đang bị bao vây.

30 … ♔h8 31 ♖f3!

Bây giờ con Tốt ô f7 đã thất thủ theo cách mà tất cả các con đường tấn công vào con Vua đều được mở ra cho quân Trắng.

31 … ♖f8 32 ♖⨯f7 ♖⨯f7 33 ♗⨯f7

Việc đổi những con Xe đã không làm giảm nhẹ đi nhiệm vụ vất vả của quân Đen khi mà con Hậu và con Tượng có nguy cơ bị chiếu hết, đặc biệt là khi con Tượng tại ô g7 không thể bảo vệ những ô cờ màu trắng.

33 … ♕d8 34 ♗⨯g6 ♕e7 35 ♕c8+ ♗f8 36 ♗f5 ♔g7 37 ♕b7 h5 38 h4 ♔f6 39 g6 ♗h6 40 ♗d7 ♕h7 41 ♗e8 ♕g8 42 ♗⨯h5 ♗f4 43 ♕⨯a7  1-0

Sau nước đi 43 ♗⨯g3 44 ♕f7+ thì những con Hậu của quân Trắng nằm trên ô a8.

Ván cờ này có một chuỗi lý luận tuyệt vời, và đưa đến kết luận rằng dưới sự giảng dạy của Botvinnik thì sự khác biệt trong năng lực giữa kỳ thủ nam và nữ được giảm thiểu đến mức bằng không.