Khi đang bàn về chủ đề phòng thủ, chúng ta cũng có thể tiếp tục với cuốn Starting out: Defensive play (Everyman chess, 2005) của Angus Dunnington. Trái ngược với những ví dụ phía trên, Dunnington bắt đầu phần dẫn nhập của mình bằng tuyên bố: “Phòng thủ rõ ràng không phải là phần hấp dẫn nhất của ván đấu”. Thay vì việc ông cảm thấy phòng thủ là phần trọng yếu của ván đấu. Lý do căn bản là nếu không tập trung cho phòng thủ, bạn sẽ phải trả giá.

Xem xét tầm quan trọng của lối chơi phòng thủ tích cực, thật tiếc là không có ai nỗ lực để định nghĩa rõ ràng và phân loại cho đề tài lớn này. (Người ta nói rằng, lời phê bình tương tự cũng nhắm đến những cuốn sách tốn kém và nổi tiếng trước đó của Kan và Polugaevsky.) Dunnington đặc biệt lo ngại về điểm yếu này và bảo vệ mình ở phần dẫn nhập bằng những câu văn: “Sau hơn 20 năm viết về cờ vua, tôi hiểu rằng không thể cung cấp một hướng dẫn chắc chắn cho nó hay khía cạnh đó của ván đấu trong chỉ một cuốn sách. Kết quả là tôi đã viết ra những cuốn sách của mình dựa trên cơ sở dữ liệu, lựa chọn các ví dụ thực tiễn một cách khá ngẫu nhiên. Tiêu đề của những chương viết về các ván đấu thì không thực sự quan trọng. (JB nhấn mạnh). Ý định của tôi là dẫn dắt người đọc đi đúng hướng bằng cách lựa chọn các ví dụ thuộc kiểu chúng tôi đã bắt gặp trong suốt sự nghiệp cờ vua của mình, trong đó quan trọng hơn cả là vai trò của phòng thủ. Chẳng có gì là ghê gớm ngoài một chuỗi ván đấu mang tính huấn luyện trong thực tiễn đi kèm với những mong muốn của tôi thông qua một số lời khuyên tích cực”.

(Starting Out: chơi phòng thủ, trang 5-6)

Cách tiếp cận rộng của tác giả tự động khiến người ta nghĩ rằng huấn luyện viên cờ vua không nên mong đợi rằng các bài học của mình có thể dựa trên cuốn sách này. Cách phân loại thực sự không có ý nghĩa. Tiêu đề của 6 chương là: Phòng thủ tích cực, Đơn giản hóa, nhập thành, Thay đổi thế trận, Giữ nhịp và Khiêu khích. Trong khi một chương tiêu biểu như thay đổi thế trân lại được chia nhỏ thành các mục: Chuyển cột, Tạo hoặc phá, Mã dẻo dai, chuyển về tàn cuộc.

Giống mọi cuốn sách thuộc sơ-ri Srarting Out, có những mẹo, ghi chú hay cảnh báo được in đậm để cho thấy lời khuyên hữu ích. Rõ ràng có những mẹo này hữu ích hơn những mẹo kia. Là một phần của lời khuyên, chẳng có gì là sai với:

“MẸO: Tàn cuộc phòng thủ xe và tượng của đối thủ nên đấu tranh để tạo ra tình thế để ép đổi cặp xe còn lại, ngay cả khi phải trả giá bằng một hay nhiều tốt nếu cần.”

(Starting Out: chơi phòng thủ, tr. 107)

Tuy nhiên, điều đáng nói là:

“GHI CHÚ: đừng sợ phải tiếp cận vấn đề từ một hướng khác bằng cách chỉ ra một quân cờ đặc biệt với vai trò cứu cánh.”

(Starting Out: chơi phòng thủ, tr. 96)

Hay:

“MẸO: Coi chừng vì đe dọa của đối thủ cũng làm anh ta rơi vào khó khăn, nên hay cố gắng để giành kết quả hòa…”

(Starting Out: chơi phòng thủ, tr. 140)

Tôi không thích khi lời khuyên về cấu trúc hay tổng quát bị thiếu sót, tôi thích bộ sưu tập bao gồm các ví dụ về chúng. Có lẽ chúng không được chọn ngẫu nhiên bởi Dunnington, nhưng chúng đã được lấy ra từ trong thực tiễn thời nay. Một điều luôn đáng tán dương là khi một tác giả tự làm việc của mình và không lặp đi lặp lại các ví dụ được dùng cho huấn luyện đương thời. Do đó, có lẽ cuốn sách của Dannington cung cấp những ví dụ mới mang tính đào tạo hay kiểm tra để bạn tự rèn luyện khả năng phòng thủ.

Dunnington trích dẫn một lối chơi phòng thủ truyền cảm hứng có tiếng thành công trong phần dẫn nhập:

Hình 1 

Bologan – Dreew

Poikovsky 2002

Thế cờ sau 20.♕f3

 Trắng đang có lợi thế vì anh có thể tấn công vua của đối thủ nhanh hơn. Tuy nhiên, sức phòng thủ sau đó của đen có thể cũng đủ để tạo thế cân bằng.

20…♗g5!

Loại bỏ một quân cờ có mối nguy hiểm tiềm tàng là khởi đầu tốt.

21.♗xg5 ♕xg5!

Đó có lẽ là nỗ lực để đơn giản hóa bằng 21…♕xf3?!, nước đi cũng tàn phá cấu trúc của trắng, nhưng sau 22.gxf3 hxg5 23.♖dg1 f6 24.f4 đen đang chật vật trong khi trắng vẫn có khả năng tạo ra lợi thế.

22.g4 f5

Một nước đi hợp lý khác mà nhiều người cần sự thuyết phục để chơi, nhưng đen không thể ngồi yên khi mà trắng đang tiến về phía trước, sau khi mở đường cho f2-f4,…

23.♕f4

Trắng đã từ bỏ ý định chiếm lợi thế bằng hậu nên đã chấp nhận một cách tiếp cận mới. 23.♖dg1 fxg4 24.♕xg4 25.♕xg4 ♖f5♖ tạo ra thế trận cân bằng.

23…fxg4!

Sau 23…♕xg4?! Trắng có nước đi 24.♕c7! cực kì mạnh với ý tưởng đưa mã tới f4 cũng như đẩy tốt đen cánh hậu về phía trước.

24.♕xg5 hxg5 25.♖hg1 ♖f5 26.♖xg4 e5

26…♘f6 27.♖gg1 trông có vẻ cân bằng nhưng có thể hiểu rằng đen muốn giải thoát mình khỏi quân tốt e yếu thế khi có cơ hội.

27.♖dg1

27.♖e1 ♘f6! (27…xed4 28.♖xd4) 28.♖xe5 ♖xe5 29.♘xe5 ♘xg4 30.♘f7+ ♔h7 31.♘xd8 ♘xf2 được đưa ra bởi Lukacs, ông tiếp tục với 32.♔c2 g4 33.♔d2 g3 34.♔e2 ♘d3 35.♔f3 ♘xb2 36.♘xb7 ♔h6 37.♘a5 ♘a4 38.♘xc6 ♘xc3, cân bằng. Bài viết cũng nên dẫn đến kết quả hòa sớm, nhưng nó lại cho thấy rằng trắng vẫn chưa sẵn sàng chia điểm.

27…♘f6 28.♖xg5 ♖xg5 29.♖xg5 exd4 30.♘e5

30.♔c2 dxc3 31.bxc3 là ngang bằng.

30…♔h7 31.♔c2?

31.♘f7! 32.♖e5 đồng nghĩa với việc đề nghị kết quả hòa, trong khi đó đen có vẻ đang nỗ lực chơi tiếp bằng 31…♖f8 32.♘d6 d3 33.♔c1 b5, nhưng trắng muốn tích cực hơn. Không may thay đó lại là sai lầm nghiêm trọng.

31…dxc3 32.bxc3 ♘e4

Hình 2 

Bỗng nhiên trắng cương quyết dàn trận chủ động hơn và để cho đen bắt thóp, kết quả là bị mất một tốt.

Do đó trắng đã giải quyết vấn đề tâm lý nghiêm trọng, nhận thấy sự thận trọng của đối thủ từ lúc đầu, phòng thủ chính xác, chuyển sang bước đơn giản hóa chuyển về tàn cuộc và sau đó, một chiến thuật nhỏ đưa đen đến thế trận. Điều đáng bàn ở đây là trắng sẽ thất bại nhanh đến thế nào.

33.♖g4

Sau 33.♖f5 ♖d2+ 34.♔b3 ♖xf2 tốt h sẽ sớm bị kết liễu.

33…♖d2+ 34.♔b3 ♘xf2 35.♖b4

Không chịu thất bại dễ dàng, bạn tìm một cách thua nào tốt hơn so với những gì bạn sắp chứng kiến?

35…♖d5 36.♘c4??

Dường như 36.♘f7 là một nước bắt buộc, khi mà 36…♘d3 vẫn bị chặn bởi ♖xb7, khi quan sát từ mũi nhọn tại c5, nước đi đó khiến trắng phải chật vật ở tàn cuộc

36…♘d3 0-1

Một ván cờ có sự phòng thủ dẻo dai và sắc bén của Dreev và bình luận đanh thép được đưa ra bởi Dunnington, ông đã không lầm lạc trong bài phân tích chi tiết.

Tôi vẫn nên nói rõ rằng tựa đề có phần hơi dối trá: đó không phải là cuốn sách cho người nhập môn, mà còn dành cho những người kinh nghiệm hơn hay các kì thủ chuyên nghiệp.

Bí quyết tấn công

Chủ đề phòng thủ và tấn công gắn kết chặt chẽ với nhau, và do đó không có gì bất ngờ khi seri sách Everyman cũng xuất bản Starting Out: chơi tấn công (bởi James Plaskett, 2004). Thật đáng tò mò khi kích thước của cuốn sách này khác với cuốn sách của Dunnington, và cách sắp xếp cũng vậy (trong tác phẩm của Plaskett không có dấu ăn quân (x), bc3; của Dunnington thì ngược lại bxc3).

Tuy nhiên, kì lạ hơn là cả 2 lựa chọn đều được nhà xuất chấp nhận.

Theo Plaskett, mục đích của cuốn sách ông viết là để chỉ ra các nguyên tắc chính ẩn sau lối chơi tấn công, “và để cho thấy cách thức và lý do mà các kế hoạch tấn công có thể thành công”. Tôi thấy Starting Out: chơi tấn công có tính truyền cảm hứng hơn là giáo dục, nhưng bạn có thể tự mình phán quyết thông qua các ví dụ sau đây, lấy từ chương Tấn công tốt hậu cô lập với lời bình của Plaskett:

Trong ván đấu tiếp theo, chúng ta thấy quân xe trắng di chuyển từ e1 đến e3 và hướng đến mục tiêu là vua đen. Đó là mô-típ quan trọng, và tôi thấy nó đầu tiên là khi Keene dùng nó để đánh bại Miles tại Hasing 1976.

Plaskett-Knott

Hasting 1999

 1.e4 e6 2.d4 d5 3.♘d2 ♘f6 4.♗d3 c5 5.c3 ♘c6 6.♘gf3 cxd4 7.cxd4

Miles từng nói rằng ông đã cố gắng bắt kịp các vũ khí khai cuộc có tính bất ngờ nhưng chỉ thành công trong 20 ván đấu. Ý tưởng c3 được sử dụng ở đây.

7…♘b4 8.♗b1 dxe4 9.♘xe4 ♗e7 10.0-0 0-0 11.♖e1 ♗d7

Có thể đây là một nước đi mới.

12.♘c3

Trắng đã mất quá nhiều thời gian để đưa mã tới ô này, nhưng đen đã sớm tiếp cận trung cuộc một cách thiếu chính xác và rơi vào thế bị động.

12…♗c6

Đó là cách họ dùng để chơi fianchetto.

13.♘e5 ♖c8

Để đáp lại 13…♘bd5 lẽ ra tôi phải chơi nước đi 14.♕d3 quen thuộc.

14.♖e3!?

Xe tiến lên.

Hình 1 

14…♘bd5 15.♖h3

Năm 1976 Keene đã đặt xe tại g3 và dùng nó như một khẩu đại bác thổi bay pháo đài tại g6 (bằng cách thí tốt và tượng tại ô này, rồi khi mọi thứ tan nát, chi tiết cuối là ♕b1! Cuối cùng, quyền quyết định thuộc về hậu).

Ở đây cũng vậy, vị trí g3 đã được xem xét kĩ càng.

15…♘xc3

Một lần nữa chúng ta lại thấy sự biến đổi trong cấu trúc tốt. Bây giờ d4 không còn là một điểm yếu nữa, nhưng tốt c thì có nguy cơ.

16.bxc3 ♗e4?!

Phát súng xịt này là do đen đánh mất lợi thế trở thành một người tấn công nguy hiểm và cho phép hậu trắng thâu tóm quyền lực. Kích hoạt phòng thủ bằng 16…♕d5 chắc chắn tốt hơn.

17.♗xe4 ♘xe4 18.♕h5 ♘f6 19.♕h4

Hậu trông có vẻ là mối hiểm họa khi được phối hợp với xe.

19…♕a5 20.♗d2 ♕b5

Bây giờ tôi nghĩ rằng mình có thể giành chiến thắng mặc cho anh ta có làm tổn hại cánh hậu của tôi.

21.♗g5 ♕b2 22.♖c1

Trắng cố gắng tiến bước với phương án tiến hành tấn công và đối đầu với nỗ lực phản công của đối thủ.

MẸO: cần tìm sự cân bằng mỗi khi tấn công để ngăn cản đối thủ phản công hiệu quả.

22…♖fd8 23.♘g4

Bây giờ tôi bắt đầu chiến đấu tay đôi.

23…♔f8

Đen khai thác triệt để quân tượng của tôi để phòng thủ cho c1.

24.♖e1

Trắng giải quyết vấn đề của …♔f8, và tôi cũng đưa xe tới ô chủ động hơn.

24…♘g8

Đen đang chịu áp lực và phải rút quân.

25.♗xe7+ ♘xe7 26.♕xh7

Sau một hồi kiên nhẫn, trắng đã từ từ tiến hành những xâm nhập có nghĩa.

26…♖xc3

Quá ít và quá muộn.

27.♕h8+!

Giải phóng h7 cho xe.

27…♘g8 28.♖h7

Sự đột nhập mang tính quyết định – g7 thất thủ và không còn cơ hội phòng thủ.

28…♔e7 29.♕xg7 ♖f8 30.d5!

Nhờ vị trí của xe tại e1 mà tốt hậu cô lập đảm nhận vai trò quan trọng.

30…♕d2 31.d6+! 1-0

Bắt quân tốt táo tợn, từ đó có thể bắt một trong hai xe, trong khi sau 31….♔d7 32.♘e5+ xe f8 bị bắt với nước chiếu. Chú ý để mắt đến mọi động tĩnh của đối thủ khi mình đang tấn công.

CẢNH BÁO: Luôn xem xét mọi khả năng tấn công của đối thủ khi thực hiện tấn công.

Chúng tôi cũng thấy một minh chứng khác trong lời quả quyết của Kasparov về ván đấu này: mỗi quân tốt đều là một đơn vị tấn công quan trọng, “những quân cô lập” tiến đến cuối trở thành quân tấn công thứ 15  của tôi, và để kết thúc cả quá trình.

Ván đấu này với lời bình của Plaskett sẽ cho bạn  ý tưởng công bằng về toàn bộ cuốn sách, bao gồm 46 ván đấu (không phải mọi chiến thắng đều của Plaskett).