Chúng tôi đề xuất thuật ngữ mới là “ưu thế động”. Bây giờ chúng tôi cố gắng nói chi tiết ý nghĩa của nó. Nếu không làm điều này, theo ý kiến của chúng tôi, rất khó, và có lẽ không thể giải thích trong tương lai nhiều sự kiện xảy ra trong chiến thuật trên bàn cờ.
Ưu thế động
Chúng tôi lưu ý “Sách giáo khoa cờ vua” của J.R. Capablanca, được viết khoảng gần 100 năm trước. Lý thuyết cờ vua vào thời điểm đó còn ở giai đoạn sơ khai và nhiều thuật ngữ và định nghĩa được biết đến rộng rãi vẫn chưa được phát hiện và do đó, chúng không thể được sử dụng bởi các nhà lý thuyết và HLV/giáo viên. Đó là lý do tại sao trong các sách dạy chơi cờ đã từng đóng vai trò lớn trong việc dạy nhiều thế hệ người chơi cờ vua, thậm chí không đề cập đến chiến lược hoặc chiến thuật.
Trong chương thứ hai, đề cập đến giai đoạn trung cuộc của ván cờ, Capablanca gọi cuốn sách của Znosko–Borowski là “Lý thuyết về trung cuộc trong cờ vua” và đánh giá nó như sau: “Đây gần như là cuốn sách duy nhất về chủ đề này, theo ý kiến của tôi, xứng đáng được đọc. Thật không may, phương pháp trình bày trong đó gây khó khăn cho việc nghiên cứu chính quyển sách này. Ngoài ra, tác giả ở đầu cuốn sách mắc sai lầm cơ bản che khuất tất cả các kết luận tiếp theo“.
Ở trang đầu tiên, tác giả cho rằng:
“Các yếu tố của ván cờ như:
1) sức mạnh thể hiện trong các quân cờ và trong hành động
2) không gian được thể hiện trên bàn cờ (các ô cờ)
3) thời gian phát triển quân trong các nước đi.
Từ những yếu tố này, chỉ có thể rút ra kết luận hợp lý, đó là một người chơi đạt được ưu thế trong cả ba yếu tố thì anh ta có cuộc chơi tốt hơn. Tuy nhiên, như chính tác giả sau này cho thấy, có thể có ưu thế trong cả ba yếu tố nhưng thế trận hoàn toàn thất bại. Làm thế nào điều này có thể xảy ra? Điều này chỉ có thể bởi tác giả đã bỏ lỡ một yếu tố của thế trận. Đúng vậy, sau đó ông nói về việc đánh giá thế trận, về các thế cờ tốt nhất và thế cờ tệ nhất, nhưng điều này không làm cho quan điểm ban đầu của ông chính xác. Thực tế là cờ vua bao gồm ba yếu tố này cộng với yếu tố thế cờ vốn có của chúng, và yếu tố cuối cùng này là quan trọng nhất”.
Trong đoạn trên, Capablanca khá đúng đắn và khách quan thu hút sự chú ý của người đọc đến một sai lầm của Znosko–Borovsky. Tuy nhiên, sửa chữa sự thiếu sót của tác giả, bản thân ông không mang lại sự rõ ràng cuối cùng cho bức tranh, mà đặt ra bài tập mới: yếu tố thế trận. Nhưng không có sự nhầm lẫn ở đây, mặc dù nó cho thấy rằng các yếu tố chiến lược (lực lượng, không gian và thời gian) được đặt ngang hàng với yếu tố thế trận, có tính đến các đặc điểm cụ thể của thế cờ trên bàn cờ và tất nhiên, liên quan đến chiến thuật? Nếu tại thời điểm đó có ranh giới giữa chiến lược và chiến thuật, thì về mặt lý thuyết sẽ không ai ngạc nhiên bởi trường hợp người thua cuộc trong cuộc chiến chiến lược giành chiến thắng trong ván cờ với sự trợ giúp của một hoạt động chiến thuật.
Và bây giờ, để hiểu ý nghĩa của yếu tố thế cờ , chúng ta hãy phân tích một ví dụ từ cuốn sách của Znosko–Borovsky (Hình 3).
Hình 3
Ở đây, Trắng có ưu thế về sức mạnh, thời gian và không gian.
Tuy nhiên, Đen dễ dàng giành chiến thắng thông qua nước đi Xg6:g2+ tiếp theo là Xa8-g8+. Lý do cho điều này rất đơn giản: thế cờ. (Capablanca).
Những lời của Capablanca dường như không cần lời giải thích. Tuy nhiên, chúng tôi muốn đi sâu hơn vào bản chất của vấn đề, bởi vì chúng tôi quan tâm đến bản chất của các hiện tượng xảy ra trên bàn cờ. Do đó, chúng tôi cho phép mình sửa đổi một chút bình luận được trích dẫn.
Chúng tôi đồng ý rằng Trắng có ưu thế về cả sức mạnh và không gian, nhưng chúng tôi có thể tranh luận về ưu thế thời gian. Znosko–Borovsky xác định ưu thế này hoàn toàn số học, có tính đến số lần di chuyển được thực hiện bởi các quân cờ và Tốt của cả hai bên. Trong những năm đó, nhiều người tin như vậy, do đó các nước đi không có mục đích thường được đánh đồng với các nước đi thống nhất bởi một kế hoạch duy nhất.
Trong lý thuyết hiện đại, thời gian cờ vua được đo bằng số lượng nước đi (tempo) nhằm đạt được mục tiêu. Ở vị trí trên Hình 3, mục tiêu của Trắng là tấn công Tốt yếu, và mục tiêu của đối phương là tấn công Vua. Vì vậy, bây giờ chúng ta hãy tính toán xem người chơi nào đã tiến xa hơn đến mục tiêu. Kế hoạch của Trắng chỉ có thể được thực hiện bởi Hậu và Tượng, nhưng trong kế hoạch của Đen có tất cả các quân cờ (Hậu, hai Xe và Tượng) đã sẵn sàng để tấn công Vua của đối phương. Do đó, ưu thế về thời gian không thuộc về Trắng, mà thuộc về Đen, và hoàn cảnh này, cùng với sự thay đổi của nước đi, mang lại cho họ một ưu thế quyết định mang lại chiến thắng. Ván cờ có thể kết thúc như thế này:
- … Xg6 : g2+!
- Vg1 : g2 Xa8 – g8+
- Vg1 – f3 …
Nước đi tiếp 3.Vf2 Hh2+ giảm sự khó khăn của Trắng xuống 1 nước đi.
- … Hh6 – h5+
Cướp đi cơ hội “trốn thoát” của vua sang cánh bên kia bằng ô e2.
- Vf3 – f2 Hh5 – h2+
- Vf2 – f3 Xg8 – g3×.
Điều gì đang xảy ra? Để tìm hiểu, chúng ta sẽ cùng nghiên cứu Hình 4–>8 mô tả các hoạt động của bên Đen sau mỗi nước đi.
Hình 4
Hình 5
Hình 6
Hình 7
Hình 8
Từ việc so sánh các thế cờ đã liên tục phát sinh trong trích đoạn đang được xem xét, chúng ta đi đến những điều sau đây: 1) Vua trắng đang đơn độc cố gắng thoát khỏi sự truy đuổi của đối phương, và quân đội của nó như thể bị mê hoặc đứng bất động và không tham gia vào cuộc đấu tranh; 2) đồng thời, các quân đen, hành động hài hòa, phát triển tính cơ động và sức mạnh tối đa, nghĩa là chúng dễ dàng chiếu hết Vua của đối phương. Sự khác biệt rõ ràng về khả năng chiến đấu của các quân cờ của các bên giúp chúng tôi đi đến kết luận rằng ở thế cờ trên Hình 3. Đen có ưu thế tạm thời về sức mạnh, bản chất của nó được thể hiện trong chính hoạt động, được tạo ra bởi tinh cơ động của các quân cờ và khả năng phối hợp hài hòa giữa chúng. Chúng ta sẽ không nhận thấy hoặc thực hiện nó nếu chúng tôi bỏ lỡ cơ hội tiến hành một hoạt động chiến thuật.
Chúng ta chỉ có thể biện minh cho tên của ưu thế này, vì người đọc dường như đã đoán rằng đây là một ưu thế động được đề cập khi bắt đầu. Nếu chúng ta tính đến việc từ “động” ở một trong các cách giải thích có nghĩa là sự phong phú của chuyển động, hành động, thì chúng ta có thể đồng ý với tên do chúng ta đề xuất và công nhận thuật ngữ “ưu thế sức mạnh động” (viết tắt là ưu thế động) là hợp lý.
Ưu thế động – ưu thế tạm thời của các lực lượng di động tương tác hài hòa của phía chủ động, cho phép theo đuổi và lấn át các quân cờ của đối phương.
Chúng tôi đã trích dẫn những bình luận trên về cuốn sách của Znosko–Borovsky “Lý thuyết về trung cuộc trong cờ vua”, và cũng đưa ra một ví dụ đã thu hút sự chú ý của nhà vô địch thế giới thứ ba, để cho thấy sự khởi đầu của cuộc trò chuyện về loại ưu thế này.
Đúng vậy, cuộc trò chuyện này đã không kết thúc, nhưng ý tưởng về sự tồn tại của một yếu tố thế trận vẫn còn. Nó giúp chúng tôi nhìn vào bản chất của vấn đề được nêu ra theo một cách mới.
Ưu thế động, so với tĩnh, nguy hiểm hơn cho đối phương, bởi vì nó có thể rất nhanh, chỉ trong một vài nước đi, tăng lên kích thước của ưu thế áp đảo trong các lực lượng trên phần quyết định của bàn cờ.
Nói cách khác, ưu thế động nhanh hơn nhiều so với ưu thế tĩnh giúp tạo ra một điều kiện tấn công bó buộc.
