ĐÁNH GIÁ THẾ TRẬN VÀ LẬP KẾ HOẠCH
(Trích bài giảng Chiến lược trung cuộc của TS. Dương Thanh Bình)
Khả năng đánh giá chính xác thế trận là một giai đoạn rất quan trọng trong sự phát triển của VĐV cờ vua. Thông thường, người chơi cờ thiếu kinh nghiệm không giành sự quan tâm đúng mức đến các vấn đề chiến lược mà chỉ thích tính toán các nước đi trong ván cờ. Kết quả là trong những giây phút căng thẳng trên bàn cờ, người chơi không có khả năng xác định kế hoạch cụ thể nào, không thể lựa chọn giữa việc chủ động tấn công hay phòng thủ. Từ đó dẫn đến những quyết định sai lầm và chúng thường trở thành lý do của sự thất bại.
Học cách đánh giá khách quan thế trận, lựa chọn kế hoạch tác chiến phù hợp không hề đơn giản. Dưới đây, chúng tôi cung cấp các giai đoạn để hoàn thiện kĩ năng này.
- Đánh giá thế trận
Сhúng tôi nhấn mạnh năm tiêu chí là cơ sở để đánh giá thế trận:
- Trung tâm và khu vực trung tâm.
- Các ô cờ và các vị trí yếu và mạnh.
- Sở hữu các cột mở và đường chéo.
- Phát triển và bố trí quân.
- Vị trí của vua và khả năng tấn công vua.
Hãy thực hành đánh giá thế trận trong ván cờ dưới đây:
Heller – Lysitsyn
Chúng tôi sẽ tiến hành phân tích so sánh các nhân tố để đánh giá thế trận.
Quân trắng sở hữu các ô trung tâm d4 và e4 và kiểm soát các ô e5 và d5. Quân đen bị cản trở khi giành thế trận trung tâm bởi việc quân trắng đã kiểm soát e5 và d5. Quân trắng có những con tốt yếu trên cánh hậu, quân đen đã tự làm suy yếu d6 và các ô trắng trên cánh hậu.
Quân xe trắng đã chiếm được cột nửa mở “b” duy nhất trên bàn cờ, và trong khi quân đen cố gắng để có được các cột mở theo ý của mình sẽ dẫn đến việc phá vỡ thế trận, tạo thuận lợi cho quân trắng (hai quân tượng!).
Các quân cờ của bên trắng hoạt động tích cực hơn, trong khi quân Hậu đen lại đang chiếm vị trí không mấy thuận lợi. Vị trí của vua trắng được bảo vệ một cách an toàn, trong khi quân vua đen lại nằm trên cánh hậu với sự phòng thủ khá yếu ớt, hơn nữa, đó còn là nơi mà những quân trắng mạnh nhất có khả năng hoạt động tốt. Vì vậy, quân trắng sẽ có lợi thế trong vòng 5 nước đi tiếp theo, dẫn đến kết quả: quân trắng sẽ ưu thế.
Karpov – Kasparov
Quân trắng đang chiếm được ô e4 và kiểm soát d5, quân đen có quyền kiểm soát ô e5, bên trắng có quân tốt yếu trên ô e4, bên đen có quân tốt hàng hậu vệ trên cột “b” và một quân tốt yếu trên cột “d”. Cả hai bên đều khống chế các vị trí yếu thế ở khu trung tâm, cục diện này cho phép quân trắng chiếm ô d5 mạnh và quân đen cũng có cơ hội tương tự trên e5. Quân đen yếu thế hơn ở cánh hậu. Trên bàn cờ có 3 cột nửa mở. Quân trắng chiếm 1 cột, quân đen kiểm soát 2 cột. Các quân đen hoạt động có phần tích cực hơn quân trắng (bên trắng không có nhiều hướng đi cho quân tượng f3 và quân xe a1). Cả hai quân vua đều được bảo vệ khá tốt. Do đó, chúng ta có thể kết luận rằng đây là một cuộc đấu ngang tài ngang sức, và quân trắng có nhiều triển vọng hơn so với quân đen.
Như chúng ta đã thấy, việc đánh giá các yếu tố tĩnh không khó, đối với những người chơi cờ có kinh nghiệm, quá trình này diễn ra hoàn toàn tự động, như thể vô thức.
2. Lựa chọn kế hoạch tác chiến
Đây là bước thứ hai để để đạt được sự thành thạo kỹ năng chiến lược mà bất kỳ người chơi cờ nào cũng có thể đạt được. Việc lựa chọn kế hoạch tác chiến cũng có một số quy tắc tác chiến cụ thể ở những thế trận tốt nhất, cân bằng và tồi tệ nhất. Các quy tắc này có thể được xây dựng như sau:
a) Theo lời khuyên của V. Steinitz về việc lựa chọn kế hoạch chơi cờ, người chơi nên chơi một cách tích cực ở những thế trận tốt nhất. Mất thời gian trong việc phát triển sáng kiến thường dẫn đến việc không thực hiện được sáng kiến đó và làm giảm lợi thế. Điều quan trọng cần lưu ý là đòn tấn công chính phải nhắm vào điểm yếu nhất của đối thủ. Khi quan sát cách chơi của những kỳ thủ trẻ, có thể thấy rằng họ đã lựa chọn đúng kế hoạch khi tấn công tích cực, cố gắng nhắm các điểm yếu nhất trong phòng thủ của đối phương. Tất nhiên, trong trường hợp này, chúng ta phải hiểu rằng, điểm yếu không chỉ là các ô cờ hay các khu vực trên bàn cờ, nó có thể là quân cờ dễ dàng bị loại khỏi bàn cờ (phong tỏa), hoặc sự xa cách của các lực lượng tấn công chính, v.v… Hiển nhiên, cách nhanh nhất để vượt qua hàng phòng thủ của đối thủ là một loạt các cuộc tấn công chiến thuật làm thiệt hại quân số đối phương.
Styazhkin – Shushpanov
1.e4 c5 2. ♘c3 ♘c6 3. g3 g6 4. ♗g2 5. d3 d6 6. f4 ♖b8 7. ♘f3 b5 8. 0-0 b4 9. ♘e2 ♘d4 10. a3 ♘:e2 11. ♕:e2 a5 12. аb ab 13. h3 ♘f6
Quân đen đang dần đạt được sự thành công trên cánh hậu và đang rốt ráo kết thúc sự phát triển trên cánh vua. Giờ đây, chỉ cần thực hiện được việc nhập thành kịp thời, họ sẽ có được một ván cờ tuyệt vời. Do đó, người cầm quân trắng lập tức có hành động quyết định.
- e5 ♘d5 15. ♘g5 ♘с7 16. f5! gf
Nước 16 …g:f5 nếu chơi tiếp theo bằng nước 17. ♖:f5! gf 18. ♗c6 ♔f8 19. ♕h5 thì quân trắng thắng.
- ♕h5 ♖f8 18. ♗c6 ♗d7 19. e6!
Quân tốt với đòn quyết định tham gia vào cuộc tấn công quân vua bị vây ở trung tâm. Quân đen sẽ thua sau vài nước cờ tiếp theo.
